شنبه ۲۵ اسفند ۰۳ | ۱۷:۲۸ ۲ بازديد
کاشی نوشته (یا کاشی کتیبه‌ای) نوعی از کاشی‌کاری است که در آن، نوشته‌ها و کلمات (معمولاً آیات قرآن، احادیث، اشعار یا عبارات تاریخی) با خطوط خوشنویسی زیبا بر روی کاشی نقش می‌بندند. این نوع کاشی، علاوه بر جنبه‌های تزئینی، دارای ارزش معنوی و تاریخی نیز هست و در معماری اسلامی ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد. در ادامه به توضیح ویژگی‌ها و فرایند ساخت کاشی نوشته می‌پردازیم:
ویژگی‌ها:
- خطوط خوشنویسی: مهم‌ترین عنصر در کاشی نوشته، خطوط خوشنویسی است. انواع مختلفی از خطوط مانند ثلث، نسخ، کوفی، نستعلیق و شکسته نستعلیق در این نوع کاشی استفاده می‌شوند. انتخاب نوع خط و سبک خوشنویسی، بستگی به سلیقه هنرمند، محتوای نوشته و سبک معماری دارد.
- متن: متون مورد استفاده در کاشی نوشته، بسیار متنوع هستند و می‌توانند شامل:
- آیات قرآن کریم: آیة الکرسی، سوره‌های کوتاه، و آیات مربوط به توحید از جمله پرکاربردترین متون هستند.
- احادیث نبوی: سخنان و روایات پیامبر اسلام (ص) که دارای ارزش معنوی و اخلاقی هستند.
- اشعار فارسی: اشعار عرفانی، تاریخی و مدح ائمه (ع) که زیبایی و ظرافت خاصی به کاشی‌ها می‌بخشند.
- عبارات تاریخی: نام پادشاهان، تاریخ ساخت بناها، و اطلاعات مربوط به رویدادهای تاریخی.
- صلوات و ادعیه: عباراتی که برای برکت و تبرک در بناها استفاده می‌شوند.
- رنگ‌ها: رنگ‌های مورد استفاده در کاشی نوشته، معمولاً متناسب با سبک و طرح کلی کاشی انتخاب می‌شوند. رنگ‌های پرکاربرد شامل فیروزه‌ای، لاجوردی، سفید، طلایی، سیاه و قهوه‌ای هستند.
- طرح: طرح کاشی نوشته می‌تواند ساده (تنها شامل نوشته) یا ترکیبی از نوشته و نقوش باشد. در طرح‌های ترکیبی، از نقوش اسلیمی، ختایی، هندسی یا گل و بوته برای تزئین حاشیه نوشته‌ها یا ایجاد زمینه استفاده می‌شود.
- تکنیک‌ها:
- کاشی هفت رنگ: نوشته‌ها بر روی کاشی‌های خام کشیده شده و سپس با رنگ‌های مختلف نقاشی می‌شوند.
- کاشی معرق: قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف بریده شده و برای ایجاد نوشته‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند.
- کاشی زرین‌فام: نوشته‌ها با استفاده از لعاب‌های فلزی (معمولاً طلا یا نقره) بر روی کاشی ایجاد می‌شوند. این نوع کاشی، جلوه‌ای درخشان و فاخر دارد.
- نقاشی زیر لعاب: در این روش، نوشته‌ها با رنگ‌های مقاوم به حرارت بر روی کاشی نقاشی می‌شوند و سپس لعاب روی آن قرار می‌گیرد.
- کاربرد: کاشی نوشته در قسمت‌های مختلف بناها، از جمله:
- دیوارها: برای تزئین و نوشتن آیات قرآن، اشعار و عبارات تاریخی.
- محراب‌ها: برای نوشتن آیات و عبارات مذهبی.
- سردرها: برای نوشتن نام بنا، تاریخ ساخت و عبارات خوش‌آمدگویی.
- کتیبه‌ها: برای ثبت وقایع تاریخی یا نصب بر روی قبور.
فرایند ساخت:
- انتخاب متن و خط: ابتدا متن مورد نظر انتخاب می‌شود و خط مناسب برای نوشتن آن تعیین می‌گردد.
- طراحی: طرح کاشی نوشته، شامل اندازه نوشته، نوع خط، رنگ‌ها و نقوش حاشیه‌ای، طراحی می‌شود.
- انتقال طرح: طرح بر روی کاشی منتقل می‌شود. این کار می‌تواند با استفاده از شابلون، کاربن یا نقاشی مستقیم انجام شود.
- رنگ‌آمیزی: نوشته‌ها و نقوش، با رنگ‌های مورد نظر رنگ‌آمیزی می‌شوند.
- پخت: کاشی‌ها در کوره پخته می‌شوند تا رنگ‌ها تثبیت شوند و لعاب (در صورت وجود) ذوب شود.
- لعاب‌زنی (در صورت نیاز): در صورت استفاده از لعاب، کاشی‌ها پس از رنگ‌آمیزی، لعاب‌زنی می‌شوند.
- پخت مجدد (در صورت استفاده از لعاب): کاشی‌ها برای تثبیت لعاب، مجدداً در کوره پخته می‌شوند.
اهمیت: کاشی نوشته، علاوه بر زیبایی، دارای اهمیت فرهنگی و معنوی نیز هست. این کاشی‌ها، یادآور آیات الهی، ارزش‌های اسلامی و رویدادهای تاریخی هستند و به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و هنری ایران، حفظ و نگهداری می‌شوند.
مزایای معرق