آرشیو تیر ماه 1404

کاشی معرق، یکی از زیباترین و پیچیده‌ترین هنرهای کاشی‌کاری ایرانی است که در آن، قطعات کوچک کاشی با رنگ‌ها و طرح‌های مختلف، به صورت جداگانه بریده شده و در کنار هم قرار می‌گیرند تا یک طرح بزرگ‌تر و کامل‌تر را تشکیل دهند. این هنر، نیازمند دقت، حوصله و مهارت بسیار بالایی است و به همین دلیل، از ارزش هنری زیادی برخوردار است.

ویژگی‌های کاشی معرق:

• قطعات کاشی: مهم‌ترین ویژگی کاشی معرق، استفاده از قطعات کوچک کاشی با رنگ‌ها و طرح‌های متنوع است. این قطعات، معمولاً در اندازه‌های بسیار کوچک (گاهی چند میلی‌متر) بریده می‌شوند.
• طرح و نقش: طرح‌های استفاده شده در کاشی معرق، بسیار متنوع هستند و می‌توانند شامل نقوش هندسی، اسلیمی، گل و بوته، خطوط خوشنویسی و یا حتی تصاویری از حیوانات و اشیاء باشند.
• رنگ‌بندی: رنگ‌بندی کاشی معرق، نقش مهمی در زیبایی آن دارد. معمولاً از رنگ‌های زنده و هماهنگ استفاده می‌شود تا طرح مورد نظر به خوبی نمایان شود.
• زمینه: قطعات کاشی معرق، معمولاً روی یک زمینه سیمانی یا گچی نصب می‌شوند. زمینه، باید به گونه‌ای باشد که رنگ و بافت آن با طرح کاشی‌ها هماهنگ باشد.
• بندکشی: پس از نصب قطعات کاشی، فضای بین آن‌ها با ملات مخصوصی به نام “بندکشی” پر می‌شود. بندکشی، علاوه بر استحکام بخشیدن به کار، باعث زیباتر شدن طرح نیز می‌شود.

انواع کاشی معرق:

• کاشی معرق هندسی: در این نوع کاشی معرق، از نقوش هندسی منظم و تکرار شونده استفاده می‌شود. این نقوش، معمولاً شامل ستاره‌ها، دایره‌ها، مثلث‌ها و چند ضلعی‌ها هستند.
• کاشی معرق اسلیمی: در این نوع کاشی معرق، از طرح‌های اسلیمی با پیچ و تاب‌های ظریف و زیبا استفاده می‌شود. طرح‌های اسلیمی، یکی از پرطرفدارترین طرح‌ها در کاشی معرق هستند.
• کاشی معرق خطی: در این نوع کاشی معرق، از خطوط خوشنویسی برای ایجاد طرح استفاده می‌شود. این خطوط، معمولاً شامل آیات قرآن، اشعار و یا عبارات مذهبی هستند.
• کاشی معرق تصویری: در این نوع کاشی معرق، از تصاویر حیوانات، گیاهان و یا اشیاء برای ایجاد طرح استفاده می‌شود. این نوع کاشی معرق، نسبت به سایر انواع آن، کمتر رایج است.

کاربردهای کاشی معرق:

• تزئین مساجد و اماکن مذهبی: کاشی معرق، به طور گسترده‌ای در تزئین مساجد، حسینیه‌ها، زیارتگاه‌ها و سایر اماکن مذهبی استفاده می‌شود.
• تزئین بناهای تاریخی: کاشی معرق، در تزئین بسیاری از بناهای تاریخی ایران و جهان، مانند کاخ‌ها، مدارس، حمام‌ها و کاروانسراها استفاده شده است.
• تزئین منازل: کاشی معرق، می‌تواند در تزئین منازل هم استفاده شود. برای مثال، می‌توان از کاشی معرق برای تزئین سردر ورودی، دیوارها، شومینه و … استفاده کرد.
• ساخت تابلوهای تزئینی: از کاشی معرق، می‌توان برای ساخت تابلوهای تزئینی هم استفاده کرد.

مزایای استفاده از کاشی معرق:

• زیبایی و جلوه هنری: کاشی معرق، جلوه‌ی بسیار زیبا و هنری به محیط می‌بخشد.
• ماندگاری بالا: کاشی معرق، در برابر عوامل جوی و ضربه مقاوم است و می‌تواند سال‌ها دوام بیاورد.
• تنوع طرح و رنگ: کاشی معرق، در طرح‌ها و رنگ‌بندی‌های بسیار متنوعی تولید می‌شود.
• ارزش هنری: کاشی معرق، یک اثر هنری ارزشمند به حساب می‌آید.

کاشی قرآنی، نوعی کاشی است که بر روی آن آیات قرآن کریم با خطوط خوشنویسی زیبا نقش بسته است. این نوع کاشی، معمولاً برای تزئین مساجد، اماکن متبرکه، مدارس دینی و خانه‌ها استفاده می‌شود و علاوه بر جنبه‌ی تزئینی، یادآور آیات الهی و مفاهیم معنوی نیز هست.

ویژگی‌های کاشی قرآنی:

• خطاطی: مهم‌ترین ویژگی کاشی قرآنی، وجود خطاطی زیبا و دقیق آیات قرآن بر روی آن است. معمولاً از خطوطی مانند ثلث، نسخ، کوفی، معلی و نستعلیق برای نوشتن آیات استفاده می‌شود. انتخاب نوع خط، بستگی به سلیقه هنرمند و سبک معماری بنا دارد.
• انتخاب آیات: انتخاب آیات برای نقش بستن بر روی کاشی قرآنی، معمولاً با توجه به محل نصب کاشی و هدف از استفاده آن انجام می‌شود. برای مثال، در محراب مساجد معمولاً آیاتی در مورد نماز و عبادت انتخاب می‌شوند، در سردر ورودی آیات مربوط به ورود به مکان مقدس و در خانه‌ها آیاتی در مورد برکت و آرامش.
• نقوش تزئینی: در کنار خطاطی آیات، از نقوش تزئینی مختلفی مانند نقوش اسلیمی، گل و بوته، نقوش هندسی و … نیز برای زیباتر کردن کاشی قرآنی استفاده می‌شود. این نقوش، معمولاً به صورت ظریف و هنرمندانه در اطراف آیات و یا در پس‌زمینه آن‌ها طراحی می‌شوند.
• رنگ‌ها: رنگ‌های استفاده شده در کاشی قرآنی، معمولاً رنگ‌های آرامش‌بخش و معنوی مانند آبی فیروزه‌ای، لاجوردی، سفید، طلایی و سبز هستند. استفاده از رنگ‌های تند و زننده در کاشی قرآنی، معمولاً اجتناب می‌شود.
• جنس: کاشی‌های قرآنی معمولاً از جنس سرامیک، کاشی و یا سفال ساخته می‌شوند و با لعاب پوشانده می‌شوند تا در برابر رطوبت و عوامل جوی مقاوم باشند.
• ابعاد و اندازه: کاشی‌های قرآنی در ابعاد و اندازه‌های مختلفی تولید می‌شوند و می‌توان از آن‌ها در فضاهای مختلف استفاده کرد. برخی از کاشی‌های قرآنی به صورت تکی و برخی دیگر به صورت مجموعه‌ای از کاشی‌ها طراحی می‌شوند که در کنار هم یک تابلوی قرآنی را تشکیل می‌دهند.

کاربردهای کاشی قرآنی:

• تزئین مساجد و اماکن متبرکه: کاشی‌های قرآنی، یکی از مهم‌ترین عناصر تزئینی در مساجد و اماکن متبرکه هستند و معمولاً در محراب، گنبد، دیوارها، سردر ورودی و … استفاده می‌شوند.
• تزئین مدارس دینی: از کاشی‌های قرآنی برای تزئین مدارس دینی و یادآوری آیات الهی به طلاب و دانش‌آموزان استفاده می‌شود.
• تزئین خانه‌ها: بسیاری از افراد، از کاشی‌های قرآنی برای تزئین خانه‌های خود و ایجاد فضایی معنوی و آرامش‌بخش استفاده می‌کنند.
• هدیه: کاشی‌های قرآنی، می‌توانند به عنوان هدیه‌ای معنوی و ارزشمند به دوستان و آشنایان تقدیم شوند.

نمونه‌هایی از کاربرد کاشی قرآنی:

• مسجد امام (شاه) اصفهان: در این مسجد، آیات قرآن کریم با خط ثلث بسیار زیبا بر روی کاشی‌ها نقش بسته‌اند.
• حرم امام رضا (ع): در حرم امام رضا (ع)، از کاشی‌های قرآنی برای تزئین دیوارها، سقف‌ها و رواق‌ها استفاده شده است.
• مسجد جامع یزد: در این مسجد، آیات قرآن کریم با خط کوفی بر روی کاشی‌ها نقش بسته‌اند.

کاشی قرآنی، نمونه‌ای از هنر اسلامی است که با تلفیق خطاطی، نقوش تزئینی و رنگ‌های زیبا، فضایی معنوی و آرامش‌بخش را ایجاد می‌کند. این نوع کاشی، علاوه بر جنبه‌ی تزئینی، یادآور آیات الهی و مفاهیم معنوی نیز هست.

کاشی نوشته، نوعی کاشی‌کاریه که در اون از خطوط و نوشته‌ها برای تزئین سطوح استفاده میشه. این نوع کاشی‌کاری، یکی از هنرهای اصیل و پرکاربرد در معماری ایرانی و اسلامی به حساب میاد و در بناهای تاریخی، مذهبی و حتی مسکونی به وفور دیده میشه.

ویژگی‌های کاشی نوشته:

• نوشته‌ها: مهم‌ترین عنصر کاشی نوشته، متن یا نوشته‌ای هست که روی کاشی نقش می‌بنده. این نوشته‌ها می‌تونن شامل آیات قرآن، اشعار، احادیث، اسامی ائمه، جملات قصار، عبارات تاریخی و یا حتی اسامی افراد و اماکن باشن.
• خط: نوع خط استفاده شده در کاشی نوشته، اهمیت زیادی داره. معمولاً از خطوط خوشنویسی اسلامی مانند کوفی، ثلث، نستعلیق، شکسته نستعلیق و … استفاده میشه. انتخاب نوع خط، بستگی به نوع نوشته، سبک معماری بنا و سلیقه هنرمند داره.
• طرح و نقش: کاشی نوشته، معمولاً با طرح‌ها و نقوش تزئینی همراه میشه. این طرح‌ها می‌تونن شامل نقوش اسلیمی، گل و بوته، نقوش هندسی و یا حتی تصاویری از حیوانات و اشیاء باشن. هدف از این طرح‌ها، زیباتر کردن کاشی نوشته و ایجاد هماهنگی بین نوشته و زمینه کاشی هست.
• رنگ: رنگ‌ها هم نقش مهمی در زیبایی کاشی نوشته دارن. معمولاً از رنگ‌های متنوع و زنده استفاده میشه تا نوشته‌ها و طرح‌ها به خوبی نمایان بشن. رنگ‌های فیروزه‌ای، لاجوردی، طلایی، سفید، سیاه و قهوه‌ای، از جمله رنگ‌های پرکاربرد در کاشی نوشته هستن.
• جنس کاشی: جنس کاشی‌های مورد استفاده در کاشی نوشته، معمولاً از نوع کاشی‌های مقاوم و باکیفیت هست تا در برابر عوامل جوی و ضربه مقاوم باشن.

انواع کاشی نوشته:

• کاشی نوشته معرق: در این نوع کاشی نوشته، قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف، به صورت جداگانه بریده شده و در کنار هم قرار می‌گیرن تا طرح نوشته رو ایجاد کنن. این نوع کاشی نوشته، بسیار ظریف و زیباست و نیاز به مهارت بالایی در اجرا داره.
• کاشی نوشته هفت‌رنگ: در این نوع کاشی نوشته، از تکنیک کاشی هفت‌رنگ برای نقاشی روی کاشی استفاده میشه. به این ترتیب که ابتدا طرح نوشته روی کاشی کشیده میشه و سپس هر قسمت با رنگ مخصوص خودش رنگ‌آمیزی میشه.
• کاشی نوشته قالبی: در این نوع کاشی نوشته، طرح نوشته به صورت قالبی روی کاشی ایجاد میشه. این نوع کاشی نوشته، نسبت به دو نوع قبلی، ساده‌تر و ارزان‌تره.

کاربردهای کاشی نوشته:

• تزئین مساجد و اماکن مذهبی: کاشی نوشته، به طور گسترده‌ای در تزئین مساجد، حسینیه‌ها، زیارتگاه‌ها و سایر اماکن مذهبی استفاده میشه. آیات قرآن، احادیث و اسامی ائمه، از جمله نوشته‌های رایج در این نوع کاشی‌کاری هستن.
• تزئین بناهای تاریخی: کاشی نوشته، در تزئین بسیاری از بناهای تاریخی ایران و جهان، مانند کاخ‌ها، مدارس، حمام‌ها و کاروانسراها استفاده شده. این نوشته‌ها، می‌تونن شامل کتیبه‌های تاریخی، اشعار، نام سازندگان و … باشن.
• تزئین منازل: کاشی نوشته، می‌تونه در تزئین منازل هم استفاده بشه. برای مثال، می‌شه از کاشی نوشته برای تزئین سردر ورودی، دیوارها، شومینه و … استفاده کرد.
• ساخت تابلوهای تزئینی: از کاشی نوشته، می‌شه برای ساخت تابلوهای تزئینی هم استفاده کرد. این تابلوها می‌تونن شامل آیات قرآن، اشعار، جملات قصار و یا حتی نام افراد و اماکن باشن.

مزایای استفاده از کاشی نوشته:

• زیبایی و جلوه معنوی: کاشی نوشته، جلوه‌ی بسیار زیبا و معنوی به محیط می‌بخشه.
• ماندگاری بالا: کاشی نوشته، در برابر عوامل جوی و ضربه مقاومه و می‌تونه سال‌ها دوام بیاره.
• انتقال پیام: کاشی نوشته، می‌تونه پیام‌های مذهبی، تاریخی و فرهنگی رو به بینندگان منتقل کنه.
• ارزش هنری: کاشی نوشته، یک اثر هنری ارزشمند به حساب میاد.

کاشی مسجد، بخش جدایی‌ناپذیر از معماری اسلامی و هنر ایرانی هستند. این کاشی‌ها نه تنها جنبه‌ی تزئینی دارند، بلکه بیانگر مفاهیم معنوی و فرهنگی نیز هستند. در اینجا به توضیح جامعی از کاشی‌های مساجد می‌پردازم:

ویژگی‌های کاشی‌های مساجد:

• نقوش و طرح‌ها:
• نقوش هندسی: استفاده از اشکال هندسی منظم و تکرارشونده، یکی از ویژگی‌های بارز کاشی‌های مساجد است. این نقوش، نمادی از نظم و وحدت در عالم هستی هستند.
• نقوش گیاهی (اسلیمی): طرح‌های اسلیمی که شامل پیچ‌و‌تاب‌های ظریف گیاهی هستند، به وفور در کاشی‌کاری مساجد دیده می‌شوند. این نقوش، نمادی از رویش، حیات و تجلی زیبایی‌های طبیعت هستند.
• خطاطی: آیات قرآن کریم، احادیث و اشعار مذهبی با خطوط خوشنویسی زیبا بر روی کاشی‌ها نقش می‌بندند. این خطاطی‌ها، علاوه بر جنبه‌ی تزئینی، به انتقال پیام‌های معنوی و دینی نیز کمک می‌کنند.
• نقوش حیوانی و انسانی (به ندرت): در برخی از مساجد قدیمی‌تر، نقوش حیوانی و انسانی نیز دیده می‌شود، اما این نقوش در مساجد جدیدتر کمتر استفاده می‌شوند.
• رنگ‌ها:
• آبی فیروزه‌ای و لاجوردی: رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجوردی، از پرکاربردترین رنگ‌ها در کاشی‌های مساجد هستند. این رنگ‌ها، نمادی از آسمان، معنویت و آرامش هستند.
• زرد: رنگ زرد نیز به میزان کمتری استفاده می‌شود و نمادی از نور، روشنایی و معرفت است.
• سفید: رنگ سفید، نمادی از پاکی، خلوص و صلح است و معمولاً به عنوان پس‌زمینه در کاشی‌کاری‌ها استفاده می‌شود.
• سبز: رنگ سبز، نمادی از حیات، رویش و باروری است و در طرح‌های گیاهی به وفور استفاده می‌شود.
• تکنیک‌های ساخت:
• کاشی هفت‌رنگ: در این تکنیک، طرح مورد نظر بر روی کاشی‌های خام کشیده می‌شود و سپس هر قسمت با رنگ مخصوص خود لعاب داده شده و در کوره پخته می‌شود. سپس این کاشی‌ها در کنار هم چیده شده و طرح اصلی را تشکیل می‌دهند.
• کاشی معرق: در این تکنیک، قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف به صورت جداگانه بریده شده و سپس در کنار هم قرار می‌گیرند تا طرح مورد نظر را تشکیل دهند. این تکنیک، دقت و ظرافت بسیار بالایی نیاز دارد.
• کاشی زرین‌فام: این نوع کاشی، با استفاده از تکنیک خاصی تولید می‌شود که در آن از فلزات گرانبها مانند طلا و نقره استفاده می‌شود و جلوه‌ای درخشان و براق به کاشی می‌دهد.
• کاشی مینایی: این نوع کاشی، با استفاده از تکنیک میناکاری ساخته می‌شود و دارای نقوش برجسته و رنگ‌های زنده است.
• محل استفاده:
• محراب: محراب، مهم‌ترین بخش مسجد است و معمولاً با زیباترین و ظریف‌ترین کاشی‌کاری‌ها تزئین می‌شود.
• گنبد: گنبد، نمادی از آسمان و عالم بالا است و کاشی‌کاری آن، جلوه‌ای باشکوه و آسمانی به مسجد می‌بخشد.
• مناره: مناره، محل اذان‌گویی است و کاشی‌کاری آن، به زیبایی و شکوه مسجد می‌افزاید.
• دیوارها: دیوارهای داخلی و خارجی مسجد نیز با کاشی‌های زیبا و متنوع تزئین می‌شوند.
• سردر ورودی: سردر ورودی مسجد، اولین چیزی است که بازدیدکنندگان می‌بینند و کاشی‌کاری آن، تأثیر بسزایی در ایجاد حس خوشایند و دعوت‌کننده دارد.

انواع کاشی‌های مورد استفاده در مساجد:

• کاشی‌های مربعی: این نوع کاشی، رایج‌ترین نوع کاشی مورد استفاده در مساجد است و در ابعاد و طرح‌های مختلف تولید می‌شود.
• کاشی‌های شش‌ضلعی: کاشی‌های شش‌ضلعی نیز در برخی از مساجد دیده می‌شوند و به دلیل شکل خاص خود، جلوه‌ای زیبا و متفاوت به فضا می‌بخشند.
• کاشی‌های ستاره‌ای: کاشی‌های ستاره‌ای، معمولاً در ترکیب با کاشی‌های دیگر استفاده می‌شوند و به ایجاد طرح‌های پیچیده و متنوع کمک می‌کنند.
• کاشی‌های معرق: همانطور که قبلاً توضیح داده شد، کاشی‌های معرق، از قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف تشکیل شده‌اند و برای ایجاد طرح‌های پیچیده و ظریف استفاده می‌شوند.

نمونه‌هایی از مساجد با کاشی‌کاری‌های زیبا:

• مسجد جامع اصفهان: این مسجد، یکی از شاهکارهای معماری اسلامی در ایران است و دارای کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا و متنوعی است.
• مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان: این مسجد، به دلیل گنبد زیبایش و کاشی‌کاری‌های ظریف و منحصر به فردش، شهرت جهانی دارد.
• مسجد نصیرالملک شیراز: این مسجد، به دلیل استفاده از شیشه‌های رنگی در پنجره‌ها و کاشی‌کاری‌های صورتی رنگش، به مسجد صورتی نیز معروف است.
• مسجد کبود تبریز: این مسجد، به دلیل کاشی‌کاری‌های آبی رنگش، به فیروزه اسلام نیز معروف است.