آرشیو اسفند ماه 1403

کاشی نوشته (یا کاشی کتیبه‌ای) نوعی از کاشی‌کاری است که در آن، نوشته‌ها و کلمات (معمولاً آیات قرآن، احادیث، اشعار یا عبارات تاریخی) با خطوط خوشنویسی زیبا بر روی کاشی نقش می‌بندند. این نوع کاشی، علاوه بر جنبه‌های تزئینی، دارای ارزش معنوی و تاریخی نیز هست و در معماری اسلامی ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد. در ادامه به توضیح ویژگی‌ها و فرایند ساخت کاشی نوشته می‌پردازیم:

ویژگی‌ها:

• خطوط خوشنویسی: مهم‌ترین عنصر در کاشی نوشته، خطوط خوشنویسی است. انواع مختلفی از خطوط مانند ثلث، نسخ، کوفی، نستعلیق و شکسته نستعلیق در این نوع کاشی استفاده می‌شوند. انتخاب نوع خط و سبک خوشنویسی، بستگی به سلیقه هنرمند، محتوای نوشته و سبک معماری دارد.
• متن: متون مورد استفاده در کاشی نوشته، بسیار متنوع هستند و می‌توانند شامل:
  • آیات قرآن کریم: آیة الکرسی، سوره‌های کوتاه، و آیات مربوط به توحید از جمله پرکاربردترین متون هستند.
  • احادیث نبوی: سخنان و روایات پیامبر اسلام (ص) که دارای ارزش معنوی و اخلاقی هستند.
  • اشعار فارسی: اشعار عرفانی، تاریخی و مدح ائمه (ع) که زیبایی و ظرافت خاصی به کاشی‌ها می‌بخشند.
  • عبارات تاریخی: نام پادشاهان، تاریخ ساخت بناها، و اطلاعات مربوط به رویدادهای تاریخی.
  • صلوات و ادعیه: عباراتی که برای برکت و تبرک در بناها استفاده می‌شوند.
• رنگ‌ها: رنگ‌های مورد استفاده در کاشی نوشته، معمولاً متناسب با سبک و طرح کلی کاشی انتخاب می‌شوند. رنگ‌های پرکاربرد شامل فیروزه‌ای، لاجوردی، سفید، طلایی، سیاه و قهوه‌ای هستند.
• طرح: طرح کاشی نوشته می‌تواند ساده (تنها شامل نوشته) یا ترکیبی از نوشته و نقوش باشد. در طرح‌های ترکیبی، از نقوش اسلیمی، ختایی، هندسی یا گل و بوته برای تزئین حاشیه نوشته‌ها یا ایجاد زمینه استفاده می‌شود.
• تکنیک‌ها:
  • کاشی هفت رنگ: نوشته‌ها بر روی کاشی‌های خام کشیده شده و سپس با رنگ‌های مختلف نقاشی می‌شوند.
  • کاشی معرق: قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف بریده شده و برای ایجاد نوشته‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند.
  • کاشی زرین‌فام: نوشته‌ها با استفاده از لعاب‌های فلزی (معمولاً طلا یا نقره) بر روی کاشی ایجاد می‌شوند. این نوع کاشی، جلوه‌ای درخشان و فاخر دارد.
  • نقاشی زیر لعاب: در این روش، نوشته‌ها با رنگ‌های مقاوم به حرارت بر روی کاشی نقاشی می‌شوند و سپس لعاب روی آن قرار می‌گیرد.
• کاربرد: کاشی نوشته در قسمت‌های مختلف بناها، از جمله:
  • دیوارها: برای تزئین و نوشتن آیات قرآن، اشعار و عبارات تاریخی.
  • محراب‌ها: برای نوشتن آیات و عبارات مذهبی.
  • سردرها: برای نوشتن نام بنا، تاریخ ساخت و عبارات خوش‌آمدگویی.
  • کتیبه‌ها: برای ثبت وقایع تاریخی یا نصب بر روی قبور.

فرایند ساخت:

1. انتخاب متن و خط: ابتدا متن مورد نظر انتخاب می‌شود و خط مناسب برای نوشتن آن تعیین می‌گردد.
2. طراحی: طرح کاشی نوشته، شامل اندازه نوشته، نوع خط، رنگ‌ها و نقوش حاشیه‌ای، طراحی می‌شود.
3. انتقال طرح: طرح بر روی کاشی منتقل می‌شود. این کار می‌تواند با استفاده از شابلون، کاربن یا نقاشی مستقیم انجام شود.
4. رنگ‌آمیزی: نوشته‌ها و نقوش، با رنگ‌های مورد نظر رنگ‌آمیزی می‌شوند.
5. پخت: کاشی‌ها در کوره پخته می‌شوند تا رنگ‌ها تثبیت شوند و لعاب (در صورت وجود) ذوب شود.
6. لعاب‌زنی (در صورت نیاز): در صورت استفاده از لعاب، کاشی‌ها پس از رنگ‌آمیزی، لعاب‌زنی می‌شوند.
7. پخت مجدد (در صورت استفاده از لعاب): کاشی‌ها برای تثبیت لعاب، مجدداً در کوره پخته می‌شوند.

اهمیت: کاشی نوشته، علاوه بر زیبایی، دارای اهمیت فرهنگی و معنوی نیز هست. این کاشی‌ها، یادآور آیات الهی، ارزش‌های اسلامی و رویدادهای تاریخی هستند و به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و هنری ایران، حفظ و نگهداری می‌شوند.

کاشی قرآنی، نوعی خاص از کاشی‌کاری است که در آن آیات قرآن کریم، احادیث نبوی، و عبارات مذهبی به خطوط خوشنویسی زیبا بر روی کاشی‌ها نقش می‌بندد. این کاشی‌ها، ترکیبی از هنر، مذهب، و معماری هستند و نقش مهمی در تزیین مساجد، اماکن مذهبی، و حتی خانه‌ها دارند. در اینجا به برخی از ویژگی‌ها و جنبه‌های کاشی قرآنی می‌پردازیم:

• نقوش و طرح‌ها:
  • خطوط خوشنویسی: مهم‌ترین عنصر در کاشی قرآنی، خطوط خوشنویسی آیات و عبارات مذهبی است. خطوطی مانند ثلث، نسخ، کوفی، و نستعلیق، به دلیل زیبایی و ظرافت خود، در این نوع کاشی‌ها به کار می‌روند. انتخاب نوع خط و سبک خوشنویسی، بستگی به سلیقه هنرمند و سبک معماری دارد.
  • آیات و عبارات: آیات قرآن کریم، از جمله آیة الکرسی، سوره‌های کوتاه، و آیات مربوط به توحید، از جمله پرکاربردترین متون در کاشی‌های قرآنی هستند. همچنین، احادیث نبوی، اشعار مذهبی، و عباراتی مانند “بسم الله الرحمن الرحیم” و “الله اکبر” نیز بر روی این کاشی‌ها نوشته می‌شوند.
  • نقوش حاشیه‌ای: گاهی اوقات، برای زیبایی بیشتر، از نقوش حاشیه‌ای مانند اسلیمی، ختایی، و گل و بوته در اطراف آیات و عبارات استفاده می‌شود. این نقوش، هماهنگی و یکپارچگی بیشتری به طرح کاشی می‌دهند.
• رنگ‌ها:
  • رنگ‌های اصلی: رنگ‌های استفاده شده در کاشی قرآنی، معمولاً از مواد طبیعی و معدنی به دست می‌آیند. رنگ‌های آبی فیروزه‌ای، لاجوردی، سبز، زرد، سفید، و قهوه‌ای از جمله رنگ‌های پرکاربرد در این نوع کاشی‌ها هستند.
  • ترکیب رنگ: ترکیب رنگ‌ها در کاشی قرآنی، نقش مهمی در زیبایی و جذابیت آن دارد. انتخاب رنگ‌ها باید با توجه به محتوای آیات، سبک معماری، و سلیقه هنرمند انجام شود.
  • لعاب: استفاده از لعاب‌های مختلف، مانند لعاب براق، مات، و یا ترک‌دار، می‌تواند جلوه‌های بصری متفاوتی ایجاد کند و به زیبایی کاشی بیفزاید.
• تکنیک‌های ساخت:
  • کاشی هفت رنگ: در این روش، طرح و نوشته‌ها بر روی کاشی‌های خام کشیده شده و سپس با رنگ‌های مختلف نقاشی می‌شوند. کاشی‌ها پس از پخت در کوره، آماده نصب می‌شوند.
  • کاشی معرق: در این روش، قطعات کوچک کاشی با رنگ‌ها و شکل‌های مختلف بریده شده و سپس در کنار یکدیگر قرار داده می‌شوند تا طرح نهایی شکل گیرد. این روش، دقت و مهارت بالایی را می‌طلبد و برای ایجاد طرح‌های پیچیده و ظریف مناسب است.
  • کاشی برجسته: در این روش، طرح‌ها و نوشته‌ها به صورت برجسته بر روی کاشی ایجاد می‌شوند. این تکنیک، جلوه‌ای سه‌بعدی به کاشی می‌دهد و می‌تواند زیبایی آن را دوچندان کند.
• کاربردها:
  • مساجد و اماکن مذهبی: کاشی‌های قرآنی، نقش مهمی در تزیین مساجد، امامزاده‌ها، و سایر اماکن مذهبی دارند. این کاشی‌ها، معمولاً در دیوارها، محراب‌ها، گنبدها، و مناره‌ها استفاده می‌شوند.
  • خانه‌ها و بناهای تاریخی: از کاشی‌های قرآنی، برای تزیین خانه‌ها، بناهای تاریخی، و حتی وسایل تزیینی مانند تابلوها و قاب‌ها نیز استفاده می‌شود.
  • هدایا و سوغات: کاشی‌های قرآنی، به عنوان هدایایی ارزشمند و معنوی، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• اهمیت: کاشی‌های قرآنی، علاوه بر زیبایی و تزئین، دارای اهمیت معنوی و فرهنگی نیز هستند. این کاشی‌ها، یادآور آیات الهی و ارزش‌های اسلامی هستند و به عبادت‌کنندگان و بینندگان، حس آرامش و معنویت می‌دهند. همچنین، این کاشی‌ها، نمونه‌ای از هنر و فرهنگ اسلامی هستند و می‌توانند به عنوان میراثی ارزشمند، حفظ و نگهداری شوند.

کاشی فرش، نوعی کاشی است که طرح و نقش آن شبیه به فرش‌های ایرانی است. این نوع کاشی، ترکیبی از هنر کاشی‌کاری و فرش‌بافی است و جلوه‌ای زیبا و منحصر به فرد به فضاهای داخلی و خارجی می‌بخشد.

ویژگی‌های کاشی فرش:

• طرح‌های متنوع: کاشی فرش، با طرح‌های متنوعی از فرش‌های ایرانی، مانند طرح‌های گل و بوته، اسلیمی، ختایی و طرح‌های هندسی، تولید می‌شود.
• رنگ‌های زنده و چشم‌نواز: در کاشی فرش، از رنگ‌های زنده و چشم‌نواز، مانند رنگ‌های قرمز، آبی، سبز، زرد و طلایی، استفاده می‌شود.
• مقاومت و دوام بالا: کاشی فرش، به دلیل استفاده از مواد اولیه با کیفیت و تکنیک‌های ساخت دقیق، از مقاومت و دوام بالایی برخوردار است.
• قابلیت شستشو: کاشی فرش، به راحتی قابل شستشو است و می‌توان آن را با آب و مواد شوینده تمیز کرد.
• کاربردهای متنوع: کاشی فرش، در تزئین دیوارها، کف، پله‌ها، حمام، آشپزخانه و سایر فضاهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• ابعاد و اندازه های مختلف: کاشی فرش در ابعاد و اندازه های مختلفی ساخته می شود. به همین دلیل می توان از این نوع کاشی در فضاهای مختلف با ابعاد متفاوت استفاده نمود.

کاربردهای کاشی فرش:

• تزئین فضاهای داخلی: کاشی فرش، می‌تواند به عنوان یک عنصر تزئینی زیبا و منحصر به فرد، در فضاهای داخلی ساختمان‌ها، مانند سالن پذیرایی، اتاق نشیمن و اتاق خواب، مورد استفاده قرار گیرد.
• تزئین فضاهای خارجی: کاشی فرش، می‌تواند در تزئین فضاهای خارجی ساختمان‌ها، مانند حیاط، بالکن و تراس، مورد استفاده قرار گیرد.
• تزئین اماکن مذهبی: کاشی فرش، می‌تواند در تزئین اماکن مذهبی، مانند مساجد و حسینیه‌ها، مورد استفاده قرار گیرد.
• تزئین اماکن تاریخی: کاشی فرش، می‌تواند در مرمت و بازسازی اماکن تاریخی، مورد استفاده قرار گیرد.

انواع کاشی فرش:

• کاشی فرش سنتی: این نوع کاشی فرش، با استفاده از تکنیک‌های سنتی کاشی‌کاری، مانند کاشی هفت رنگ و کاشی معرق، ساخته می‌شود.
• کاشی فرش مدرن: این نوع کاشی فرش، با استفاده از تکنولوژی‌های جدید چاپ و لعاب‌کاری، ساخته می‌شود.

کاشی قرآنی، نوعی از کاشی‌های سنتی و مدرن است که بر روی آن آیات قرآن کریم، احادیث نبوی یا ادعیه و اذکار مذهبی نقش می‌بندد. این نوع کاشی، علاوه بر جنبه تزئینی، دارای ارزش معنوی و فرهنگی بالایی است و در اماکن مذهبی و منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع کاشی قرآنی:

• کاشی‌های سنتی:
  • این نوع کاشی‌ها، با استفاده از تکنیک‌های سنتی مانند کاشی هفت رنگ، معرق و زرین فام ساخته می‌شوند.
  • نقوش قرآنی بر روی این کاشی‌ها، با خطوط خوشنویسی سنتی مانند خط ثلث، نسخ و نستعلیق اجرا می‌شود.
  • این کاشی‌ها، بیشتر در مساجد، حسینیه‌ها و اماکن متبرکه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• کاشی‌های مدرن:
  • این نوع کاشی‌ها، با استفاده از تکنولوژی‌های جدید چاپ و لعاب‌کاری ساخته می‌شوند.
  • نقوش قرآنی بر روی این کاشی‌ها، با خطوط خوشنویسی مدرن و طرح‌های گرافیکی اجرا می‌شود.
  • این کاشی‌ها، در منازل، دفاتر کار و فضاهای تجاری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کاربردهای کاشی قرآنی:

• تزئین مساجد و اماکن مذهبی: کاشی‌های قرآنی، برای تزئین محراب، گنبد، دیوارها و ستون‌های مساجد و اماکن مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• ایجاد کتیبه‌های قرآنی: کتیبه‌های قرآنی، با استفاده از کاشی‌های رنگارنگ، در بخش‌های مختلف مساجد و اماکن مذهبی نصب می‌شوند.
• تزئین منازل: کاشی‌های قرآنی، برای تزئین دیوارها، ورودی‌ها و فضاهای داخلی منازل مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• هدیه و سوغات: کاشی‌های قرآنی، به عنوان هدیه و سوغات مذهبی، در مناسبت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ویژگی‌های کاشی قرآنی:

• نقوش قرآنی: مهم‌ترین ویژگی این کاشی‌ها، وجود نقوش قرآنی بر روی آن‌ها است.
• خطوط خوشنویسی: نقوش قرآنی، با خطوط خوشنویسی زیبا و چشم‌نواز اجرا می‌شوند.
• رنگ‌های مذهبی: در کاشی‌های سنتی قرآنی، از رنگ‌های مذهبی مانند لاجوردی، فیروزه‌ای و طلایی استفاده می‌شود.
• ارزش معنوی: کاشی‌های قرآنی، علاوه بر جنبه تزئینی، دارای ارزش معنوی و فرهنگی بالایی هستند.

کاشی معرق، یکی از نفیس‌ترین و پیچیده‌ترین انواع کاشی‌کاری سنتی ایرانی است که با کنار هم قرار دادن قطعات کوچک کاشی رنگی، طرح‌ها و نقوش بسیار زیبا و ظریفی خلق می‌شود. این هنر، اوج ظرافت و دقت هنرمندان ایرانی را به نمایش می‌گذارد.

ویژگی‌های کاشی معرق:

• قطعات کوچک: در کاشی معرق، قطعات کوچک و ریز کاشی با رنگ‌های مختلف، مانند تکه‌های پازل، در کنار هم قرار می‌گیرند تا طرح نهایی شکل بگیرد.
• تنوع رنگی: استفاده از طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها، امکان ایجاد طرح‌های بسیار متنوع و زنده را فراهم می‌کند.
• طرح‌های پیچیده: کاشی معرق، به دلیل امکان استفاده از قطعات کوچک، برای ایجاد طرح‌های بسیار پیچیده و ظریف، مانند نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی، بسیار مناسب است.
• دقت و ظرافت: ساخت کاشی معرق، نیازمند دقت و ظرافت بسیار بالایی است، زیرا هر قطعه باید با دقت برش داده شده و در جای مناسب خود قرار گیرد.
• ماندگاری بالا: به دلیل استفاده از مواد اولیه مرغوب و روش‌های ساخت سنتی، کاشی معرق از ماندگاری بسیار بالایی برخوردار است.

مراحل ساخت کاشی معرق:

1. طراحی: ابتدا طرح مورد نظر بر روی کاغذ رسم می‌شود.
2. برش: سپس قطعات کوچک کاشی با استفاده از ابزار مخصوص، بر اساس طرح، برش داده می‌شوند.
3. چیدمان: قطعات برش داده شده، با دقت در کنار هم قرار می‌گیرند تا طرح نهایی شکل بگیرد.
4. نصب: پس از چیدمان کامل، قطعات کاشی بر روی سطح مورد نظر نصب می‌شوند.

کاربردهای کاشی معرق:

• تزئین بناهای مذهبی: کاشی معرق، به طور گسترده در تزئین مساجد، حسینیه‌ها و سایر اماکن مذهبی به کار می‌رود.
• تزئین بناهای تاریخی: بسیاری از بناهای تاریخی ایران، با کاشی معرق تزئین شده‌اند.
• تزئین فضاهای داخلی و خارجی: امروزه، کاشی معرق در تزئین فضاهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها نیز کاربرد دارد.
• ساخت تابلوهای تزئینی: کاشی معرق، برای ساخت تابلوهای تزئینی بسیار زیبا و ارزشمند نیز استفاده می‌شود.

کاشی معرق، یکی از زیباترین و ارزشمندترین هنرهای سنتی ایرانی است که نشان‌دهنده ذوق و هنر بی‌نظیر هنرمندان ایرانی است.

کاشی سنتی، که به آن کاشی ایرانی نیز گفته می‌شود، نوعی کاشی است که با استفاده از هنر و روش‌های سنتی ایرانی تولید می‌شود. این کاشی‌ها معمولاً با دست ساخته می‌شوند و دارای طرح‌های متنوع و پیچیده‌ای هستند که در معماری ایرانی از دیرباز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.  

ویژگی‌های کاشی سنتی:

• طرح‌های متنوع: کاشی‌های سنتی دارای طرح‌های متنوعی از جمله نقوش هندسی، گل و گیاه، اسلیمی، ختایی و خطوط خوشنویسی هستند.
• رنگ‌های زنده: رنگ‌های به کار رفته در کاشی‌های سنتی معمولاً زنده و شاداب هستند و شامل رنگ‌های آبی فیروزه‌ای، لاجوردی، زرد، سبز، قرمز و سفید می‌شوند.
• لعاب: کاشی‌های سنتی معمولاً با لعاب پوشانده می‌شوند که علاوه بر زیبایی، باعث افزایش مقاومت آنها در برابر رطوبت و سایش می‌شود.
• تکنیک‌های ساخت: برای ساخت کاشی‌های سنتی از تکنیک‌های مختلفی مانند کاشی هفت رنگ، کاشی معرق، کاشی زرین فام و کاشی مینایی استفاده می‌شود.

کاربردهای کاشی سنتی:

• تزئین بناهای مذهبی: کاشی‌های سنتی از دیرباز برای تزئین مساجد، حسینیه‌ها و سایر بناهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
• تزئین بناهای تاریخی: بسیاری از بناهای تاریخی ایران مانند کاخ‌ها، کاروانسراها و حمام‌ها با کاشی‌های سنتی تزئین شده‌اند.
• تزئین فضاهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها: امروزه از کاشی‌های سنتی برای تزئین فضاهای داخلی و خارجی ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری نیز استفاده می‌شود.
• تزئین اشیاء تزئینی: کاشی‌های سنتی برای تزئین اشیاء تزئینی مانند گلدان‌ها، تابلوها و جعبه‌ها نیز کاربرد دارند.

انواع کاشی سنتی:

• کاشی هفت رنگ: این نوع کاشی با استفاده از هفت رنگ مختلف ساخته می‌شود و دارای طرح‌های بسیار متنوعی است.
• کاشی معرق: در این نوع کاشی، قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند و طرح‌های پیچیده‌ای را ایجاد می‌کنند.
• کاشی زرین فام: این نوع کاشی دارای لعابی است که درخشش فلزی دارد و جلوه‌ای بسیار زیبا به آن می‌بخشد.
• کاشی مینایی: این نوع کاشی با استفاده از لعاب مینایی ساخته می‌شود و دارای رنگ‌های بسیار زنده و شفاف است.
• کاشی مقرنس: این نوع کاشی برای تزئین سقف‌ها و گنبدها استفاده می‌شود و دارای طرح‌های سه بعدی است.